Το ανοιχτό χρέος της Χίου προς τον πυρπολητή Ιωάννη Θεοφιλόπουλο ΄΄Καραβόγιαννο΄΄
Γράφει ο
ΛΑΛΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ
ΑΡΧΙΚΕΛΕΥΣΤΗΣ ΛΙΜΕΝΙΚΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ
ΑΠΟΦΟΙΤΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ
ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ
Ανηφορίζοντας από το λιμάνι της Χίου προς τον Άγιο Ιάκωβο, μέσα από τον κήπο, συναντώ καθημερινά τον καπετάν Κωνσταντή στο ίδιο σημείο πάντα, να ατενίζει περήφανα τον ελεύθερο τόπο που παρέδωσε στα παιδιά του. Όλα αυτά τα χρόνια τον χαιρετώ νοερά, ζητώ την ευχή του και συνεχίζω τον περίπατό μου. Την τελευταία όμως φορά που τον είδα, εκτός από την ευχή του, μου άφησε δουλειά σοβαρή και ιερή για να αποκατασταθεί το όνομα και να αναπαυθεί η ψυχή του λησμονημένου συντρόφου του, Ιωάννη Θεοφιλόπουλου, που έγινε γνωστός στην Επανάσταση ως ΄΄Καραβόγιαννος΄΄.
Ο Ιωάννης Θεοφιλόπουλος γεννήθηκε το 1790 στην Πελοπόννησο, στο χωριό Λαγκάδια της επαρχίας Γορτυνίας. Σε ηλικία μόλις 18 ετών, εξαιτίας της διαμάχης που είχε με τον τοπικό Οθωμανό Αγά, εγκατέλειψε την Πελοπόννησο και κατέφυγε στα Ψαρά για να εργαστεί ως ναυτικός. Στα Ψαρά γνώρισε τον Ιωάννη Δημουλίτσα από την Πάργα, γνωστό ως Πατατούκο. Ο Πατατούκος ήταν ο κατασκευαστής των πρώτων ελληνικών πυρπολικών πλοίων, που είχαν ως στόχο μέσα από επικίνδυνες ναυτικές αποστολές, να πυρπολούν και να ανατινάζουν οθωμανικά πλοία. Ο Καραβόγιαννος μαζί με τους άλλους Ψαριανούς αγωνιστές έμαθαν από τον Πατατούκο την τέχνη του μπουρλοτιέρη και ξεκίνησαν επιχειρήσεις σε όλο το Ανατολικό Αιγαίο, από τα Δαρδανέλια και τον Ελλήσποντο μέχρι την Τένεδο, τη Λέσβο, τη Χίο και τη Σάμο. Σύμφωνα με τα πρακτικά της Βουλής των Ψαρών, σε όλες αυτές τις επικίνδυνες αποστολές, ο ΄΄Καραβόγιαννος΄΄ συμμετέχει ενεργά και αφιλοκερδώς στα πληρώματα των αποστολών, θέτοντας πολλές φορές τη ζωή του σε άμεσο κίνδυνο ως πηδαλιούχος αλλά και ως δαυλούχος (= αυτός που κρατά τον δαυλό και βάζει τη φωτιά στο μπαρούτι). Τον συναντούμε στα ψαριανά πρακτικά ως Ιωάννη Θεοφιλόπουλο Πελοποννήσιο ή Μωραΐτη, ενώ παράλληλα εξαίρονται οι πολεμικές και προσωπικές αρετές του, μέσα από πλήθος αποδεικτικών επιστολών προς τη Βουλή των Ψαρών από σπουδαίες προσωπικότητες του Αγώνα, όπως του Δημητρίου Παπανικολή και του Κωνσταντίνου Κανάρη.
Η πρώτη μεγάλη επιτυχία του πυρπολητή Καραβόγιαννου είναι η πυρπόληση οθωμανικού πολεμικού πλοίου στην Ερεσό της Λέσβου στις 27 Μαΐου του 1821. Στην αποστολή αυτή, ο ΄΄Καραβόγιαννος΄΄ συμμετέχει ενεργά ως πηδαλιούχος με το πλήρωμα του Δ. Παπανικολή. Μνημονεύεται δε από τη Βουλή των Ψαρών για τον αφιλοκερδή πατριωτικό του ζήλο που τον ώθησε να προσκολλήσει τα εκρηκτικά πάνω στο πλοίο και να το κάψει ολοσχερώς, επιδεικνύοντας θάρρος και ανδρεία.
Αργότερα, τον Φεβρουάριο του 1822, ο Καραβόγιαννος συμμετέχει μαζί με άλλους Ψαριανούς, όπως βεβαιώνει ο Ναύαρχος Νικολής Αποστόλης, στην ναυμαχία των Πατρών, θέτοντας τη ζωή του σε κίνδυνο και επιδεικνύοντας για άλλη μια φορά τις μοναδικές πολεμικές και πατριωτικές του αρετές.
Η μεγάλη στιγμή όμως του πυρπολητή Ιωάννη Θεοφιλόπουλου έρχεται τον Ιούνιο του 1822 με την ανατίναξη της Τουρκικής Ναυαρχίδας στο λιμάνι της Χίου. Είχε προηγηθεί η μεγάλη σφαγή της Χίου. Σύμφωνα με την παράδοση μέσα σε μια ταβέρνα των Ψαρών ο Κωνσταντής Κανάρης, ο Υδραίος Ανδρέας Πιπίνος και ο Καραβόγιαννος, αποφασίζουν παρά τη θέληση της τότε ηγεσίας να πράξουν τη μεγαλύτερη δολιοφθορά της Ελληνικής Επανάστασης, να εκδικηθούν για τη σφαγή της Χίου ανατινάζοντας τη Ναυαρχίδα και την Υποναυαρχίδα του οθωμανικού στόλου. Ο Κανάρης γνώριζε ότι η αποστολή αυτή ήταν μια τρέλα, με μεγάλες πιθανότητες αποτυχίας. Για αυτόν το λόγο επιλέγει στο πλήρωμα του πυρπολικού του να ορίσει τον δοκιμασμένο και μπαρουτοκαπνισμένο Καραβόγιαννο ως πηδαλιούχο. Μεσάνυχτα της 6ης προς 7η Ιουνίου, ο Καραβόγιαννος με μαεστρία πλησιάζει απαρατήρητος την Ναυαρχίδα και προσκολλάει μαζί με τον Κανάρη το τιμόνι του πυρπολικού πάνω στην Ναυαρχίδα, βάζουν φωτιά στο μπαρούτι και εγκαταλείπουν τελευταίοι το πυρπολικό τους πριν ανατιναχθεί και πάρει μαζί του στον πάτο της θάλασσας τη Ναυαρχίδα μαζί με 2.000 περίπου επιβαίνοντες, μεταξύ των οποίων και τον αρχηγό του στόλου Καρά Αλή, Οθωμανούς αξιωματούχους αλλά και πολλές σκλαβωμένες Χιώτισσες, οι οποίες προορίζονταν για τα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής. Η επιτυχία του Κανάρη εν πολλοίς στηρίζεται στις μοναδικές ναυτικές ικανότητες του Καραβόγιαννου, αν αναλογιστεί κανείς τις αντικειμενικές δυσκολίες της αποστολής αλλά και την αποτυχία του πυρπολικού του Πιπίνου να καταστρέψει ολοσχερώς την Υποναυαρχίδα των Οθωμανών.
Ο Ιωάννης Θεοφιλόπουλος ΄΄Καραβόγιαννος΄΄ σημαιοφόρος δίπλα από τον Κωνσταντίνο Κανάρη. Τοιχογραφία αγνώστου καλλιτέχνη από την αίθουσα Ελευθέριος Βενιζέλος στη Βουλή των Ελλήνων. Το αρχικό σχέδιο από μολύβι και μελάνι, ανήκει στον Βαυαρό ζωγράφο Ludwig vin Schwanthaler και βρίσκεται στο Μόναχο.
Τον Αύγουστο του 1822, ο Πελοποννήσιος πυρπολητής Ιωάννης Θεοφιλόπουλος άφησε τη θάλασσα και τα Ψαρά και στράφηκε στον αγώνα στη στεριά. Τον συναντούμε επικεφαλής σώματος 50 ανδρών στο Μεσολόγγι αλλά και στο πλευρό του Κανέλλου Δεληγιάννη και των Κολοκοτρωναίων αργότερα. Ο ιστορικός Φωτάκος μας αναφέρει τη δράση του Θεοφιλόπουλου ως πυρπολητή αλλά και ως προστάτη του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη που πήρε το προσωνύμιο ΄΄Τσάκαλος΄΄ μετά την παλικαριά και την ανδρεία που επέδειξε στη μάχη των Τρίκορφων. Καταλαβαίνουμε λοιπόν από τη δράση του, ότι επρόκειτο για έναν ακούραστο – οικουμενικό – αμφίβιο μαχητή της Επανάστασης, διαρκώς παρών στα μεγάλα γεγονότα του αγώνα, με δράση εξαιρετικά πλούσια και σπάνια, που θα ζήλευαν πολλοί άλλοι πιο γνωστοί και προβεβλημένοι από την πένα του ιστορικού αγωνιστές του ΄21.
Με τη λήξη της Επανάστασης και τη δημιουργία ελληνικού κράτους, ο Ιωάννης Θεοφιλόπουλος ΄΄ Καραβόγιαννος΄΄ χρημάτισε πολιτάρχης Τρίπολης και Λεονταρίου το 1832 και 1833. Το 1865 έλαβε τιμητικά το βαθμό του Ταγματάρχη χωρίς όμως να λάβει καμία προικοδότηση ή άλλο οικονομικό όφελος από το ελληνικό κράτος. Ξεχασμένος από την Πολιτεία έζησε πάμφτωχος σε ένα φτωχικό σπίτι σε μια πάροδο της οδού Αιόλου στην Αθήνα. Ο δημοσιογράφος της εποχής Γ. Βαλασόπουλος αλλά και ο καθηγητής Ιστορίας Εμ. Βροήλης τη δεκαετία του 1880 προσπάθησαν μέσα από άρθρα και δημοσιεύσεις να αποκαταστήσουν και να αναδείξουν τη συμβολή του Ιωάννη Θεοφιλόπουλου στον αγώνα. Το 1885 σε ηλικία 95 ετών ο μεγάλος αυτός αγωνιστής εκοιμήθη, προκαλώντας συγκίνηση στον απλό λαό που τον τιμούσε ιδιαιτέρως και συνέρεε στην οικία του όσο ήταν εν ζωή, ώστε να τον γνωρίσουν και να ακούσουν την ιστορία του. Στην κηδεία του Καραβόγιαννου και κατά τη διάρκεια του επικήδειου λόγου, ο εγγονός του Θ. Κολοκοτρώνη, Θεόδωρος Γενναίου Κολοκοτρώνης ξεσπάει σε δάκρυα λέγοντας : ˂˂ Τι να ειπώ εγώ εις τον Καπετάν Γιάννη; Μπορεί ο λύχνος να φέξη τον ήλιον ; Ο καπετάν Γιάννης ήτο και του παππού μου ανώτερος ˃˃ ….
Σήμερα, 200 χρόνια μετά την Ελληνική Επανάσταση, ήρθε η ώρα να επανέλθει το ζήτημα της αναγνώρισης αυτού του περιφρονημένου και λησμονημένου ανιδιοτελή ήρωα, για τον οποίο η Πολιτεία χάρισε το όνομα του σε ένα μικρό δρόμο στην περιοχή Κυνοσάργους Αθηνών, καθώς και δύο προτομές του, μία στη γενέτειρά του στα Λαγκάδια Γορτυνίας και μία στην Ηλιούπολη. Επίσης το Πολεμικό Ναυτικό ονομάτισε ΄΄Καραβόγιαννο΄΄ το υπ΄ αριθμόν Α-479 φαρικών αποστολών πλοίο του. Η Χίος μας και η Πατρίδα γενικότερα, χρωστάει πολλά σε αυτόν τον αγωνιστή και ίσως η Πολιτεία θα έπρεπε να βρει έναν τρόπο να τιμήσει και να αποκαταστήσει τη μνήμη του, σε τοπικό επίπεδο έστω, ώστε να αγαλλιάσει η ψυχή του καπετάν Γιάννη και να αποκτήσει παρέα ο καπετάν Κωνσταντής Κανάρης στον κήπο της πόλης μας. Αιωνία σου η μνήμη άξιο τέκνο της Πελοποννήσου Ιωάννη Θεοφιλόπουλε…
ΠΗΓΕΣ :
- Ιωάννης Θεοφιλόπουλος, Αρχείο Αγωνιστών, Εθνική Βιβλιοθήκη
- Κυριακοπούλου Αγγέλα (2000), Ο Μωραΐτης πυρπολητής του 1821, Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας
- Βαλέτας Γιώργος (1972), Γιάννης Θεοφιλόπουλος ο Καραβόγιαννος, Δημόσια Ιστορική Κεντρική Βιβλιοθήκη Χίου
- Καπετανόπουλος Περικλής (2020), Καραβόγιαννος ο Άγνωστος Πυρπολυτής, Ελληνικό Ινστιτούτο Ναυτικής Ιστορίας (ΕΛ.Ι.Ν.ΙΣ.)
- Ιωάννης Κρασσάς (2021), Ιωάννης Θεοφιλόπουλος, Εθνική Ηχώ, τεύχος Ιανουαρίου
- Φωτιάδης Δημήτριος, Κανάρης σελ. 68-70, 146-150, εκδ. Δωρικός
